تیروئید غده کوچکی است که روی گردن و در زیر برجستگی غضروف تیروئید بنام سیب آدم قرار دارد. این غده شبیه یک پروانه است که دو بال آن در دو طرف گردن قرار دارد. کار این غده تولید، ذخیره‌سازی و آزاد کردن هورمون تیروئید به داخل جریان خون است. هورمون تیروئید نه تنها به کنترل اعمال بدن کمک میکند بلکه روی رشد و نمو سلول‌های بدن نیز تاثیر می‌گذارد.
شایع‌ترین مشکلات غده تیروئید: کم کاری تیروئید (هایپوتیروئیدی)،پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدی)،بزرگی غده تیروئید (گواتر)، سرطان تیروئید،التهاب تیروئید (تیروئیدیت) اگر اختلالات تیروئید تشخیص داده نشود و درمانی برای آن صورت نگیرد، سبب بروز مشکلات جدی برای سلامتی می‌گردد.کم کاری تیروئید (هایپوتیروئیدی) هیپوتیروئیدی چگونه تشخیص داده میشود؟شایع‌ترین اختلال تیروئید کم کاری یا‌هایپوتیروئیدی است. این عارضه زمانی به وجود می‌آید که غده تیروئید به اندازه نیاز بدن هورمون تولید نکند. کم کاری تیروئید ممکن است در هرجنس و سنی دیده شود اما غالباً خانم‌های بالای 40 سال از این عارضه رنج می‌برند.این مشکل پنهان به آهستگی ایجاد شده و به تدریج پیشرفت میکند. در مراحل اولیه ممکن است علایمی وجود نداشته باشد. حتی گاهی در صورت بروز علایم، این اختلال با سایر بیماری‌ها اشتباه گرفته میشود چرا که این نشانه‌ها شبیه علائم یائسگی و یا کهولت سن است خواب آلودگی احساس خستگی، پوست خشک و شکننده بزرگی غده تیروئید ، افسردگی افزایش وزن و ادم،ریزش مو مستعد به سرماخوردگی معمولا شدت بروز علائم بستگی به سن، مدت ابتلا به بیماری و شدت آن دارد. بعضی مواقع علائم به قدری ضعیف و جزئی است که به آن توجه نمی‌شود نشانه‌های مشخص کننده و علائم فیزیکی می‌توانند نشانه‌ای از هیپوتیروئیدی باشند.
اما گاهی این وضعیت بسیار کند پیش میرود تا جایی که بسیاری از بیماران متوجه بروز علائم نمی‌شوند، بنابراین انجام تست‌های آزمایشگاهی در تأیید تشخیص و تعیین علت هیپوتیروئیدی موثر است.
آزمایش هورمون تحریک‌کننده تیروئید(TSH): سطح افزایش یافته هورمون TSH در خون تقریباً یک نشانگر دقیق از هیپوتیروئیدی اولیه است. تولید این هورمون هیپوفیزی زمانی که تولید هورمون غده تیروئید حتی به میزان جزیی کم شده باشد، افزایش مییابد. آزاد (تیروکسین) هورمون تیروئید فعال در خون: در خون افراد طبیعی دامنه ای از هورمون T4 درست مثل دامنه قد و وزن وجود دارد که محدوده طبیعی تلقی میشود و مقدار هورمون تیروئید برای جمعیت عمومی ممکن است برای یک فرد خاص مناسب نباشد.
پادتن‌های ضد تیروئید: احتمال وجود التهاب تیروئید خود ایمنی را که میتواند عامل هیپوتیروئیدی باشد نشان می‌دهند.یک پزشک عمومی میتواند تشخیص هیپوتیروئیدی را بگذارد اما برای درمان غالباً به کمک یک متخصص غدد، نیاز است زمانی که غده تیروئید بیش از اندازه هورمون تولید کند فرد مبتلا به پرکاری تیروئید است. به افزایش تولید دو هورمونT3 و T4 نیز پرکاری تیروئید گفته میشود. تنظیم ترشح این دو هورمون در هیپوفیز که ناحیه ای در مغز است قرار دارد. گاهی کنترل از دست این مرکز خارج شده و مواد دیگری شروع به تحریک مستقیم غده تیروئید می‌کنند. در این حالت ترشح هورمون متناسب با نیاز بدن نیست در نتیجه افزایش هورمون تیروئید سبب افزایش سرعت فعالیت‌های بدن میشود که در نتیجه آن علائم زیر دیده میشود:افزایش ضربان قلب عصبی شدن تحریک پذیری،کاهش وزن ( افزایش اشتها) افزایش تعریق نازک شدن پوست و موها، ضعف عضلانی لرزش دست‌ها اضطراب بی خوابیدر صورت بروز هر کدام از این علائم با پزشک متخصص غدد مشورت نمایید. در بسیاری از موارد این عارضه با یک آزمایش ساده قابل تشخیص است. تشخیص به هنگام، در پیشگیری از آسیبهای احتمالی بسیار موثر است. در آزمایش خون معمولا هورمون T3وT4 همراه با هورمون تنظیم کننده مغزی آن که TSH نام دارد تست میشود. درمان بر اساس تشخیص عامل به وجود آورنده پرکاری است. داروهای ضد تیروئید، درمان با اشعه و جراحی به تناسب و یا در ترکیب با هم انجام میشود.
سندرم کوشینگ
سندرم کوشینگ شامل مجموعه ای از علائم است که در نتیجه بالا بودن سطح کورتیزول خون برای مدت طولانی رخ می دهد. کورتیزول یک هورمون استروئیدی است که توسط غدد فوق کلیوی که در بالای کلیه ها قرار دارند تولید می شود . در حالت طبیعی هورمون کورتیزول به بدن کمک می کند تا به استرس ها پاسخ دهد،فشار خون و علمکرد قلب و عروق را حفظ کند،وضعیت سیستم ایمنی را تنظیم نماید و چربی، کربوهیدرات و پروتئین ها را به انرژی تبدیل کند .
آکرومگالی
حرکت آرام آسیبهای غیر قابل جبران بیماری آکرومگالی بر اثر ترشح بیش از حد غده هیپوفیز ایجاد میشود. این بیماری میتواند وراثتی و دارای فرمهای ژنتیک باشد و در بیشتر موارد در بین خانوادههای که سابقه وارثتی نداشته و برای اولین بار دیده میشود. این بیماری پس از درمان و گذر زمان مجدد تشدید مییابد بنابراین فرد برای مدت طولانی باید تحت نظر پزشک معالج قرار بگیرد. آکرومگالی بیشتر در میانسالی بروز مییابد و آنها را تحت تاثیر قرار میدهد. دکتر محمدرضا مهاجری تهرانی، استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران و معاون مرکز تحقیقات غدد کشور در گفتگو با خبرنگار سینانیوز در خصوص عارضه ترشح بیش از حد غده هیپوفیز و بروز بیماری «آکرومگالی» بیان نمود: «هیپوفیز مرکز فرماندهی غدد ترشحی بدن را تشکیل میدهد. هورمون رشد در غده هیپوفیز مغز قرار دارد. این غده در رشد و نمو کودک و نوجوانان نقش بسزایی را ایفا میکند. در صورت ایجاد تومور در این غده و یا ترشح بیش از حد میتواند فرد را دچار عارضه نماید . وی عارضه در این بیماری را بسته به زمان افزایش ترشح هورمون رشد دانست و افزود: «رشد هورمون قبل از بسته شده صفحه های رشد (دوران نوجوانی) باعث افزایش بیش از حد قد و ایجاد بیماری ژیگانتیسم میشود و در صورت بسته شدن، بعد از صفحههای رشد (دوران نوجوانی) منجر به بیماری آکرومگالی میشود«. مواظب عرق و سردردهای بیش از حد باشید.
دکتر مهاجری تهرانی با توجه به علائم بروز بیماری آکرومگالی گفت: «این بیماری با تعریق شدید و سر درد همراه است و تمام ارگانهای داخلی بدن دچار افزایش رشد بیش از حد میشود. آکرومگالی زمینه ساز انواع سرطان به خصوص روده میشود. در صورت مراجعه بیمار با علائم فوق و فشار خون و یا قند خون بالا و غیر قابل کنترل، باید مورد بررسی و آزمایشات قرار بگیرد«.
وی در خصوص مراحل درمانی این بیماری متابولیکی افزود: «درمان آکرومگالی در دو مرحله متفاوت صورت میگیرد. مرحله اول شامل تست غربالگری و مرحله بعد به صورت تخصصی و تست مهار ترشح هورمون رشد و تجویز دارو برای بیمار صورت میپذیرد. پس از طی مراحل درمان بر اساس تشخیص پزشک و در فواصل زمانی معین میزان هورمون رشد در فرد اندازه گیری میشود«.
مهمترین حس از حواس پنجگانه در معرض تهدید بیماری است معاون مرکز تحقیقات غدد کشور با توجه به مرحله نهایی درمان در این بیماری گفت» :پس از قطعی شدن بیماری برای تشخیص رشد غده هیپوفیز فرد بیمار،ام آرای صورت میپذیرد. بر اثر رشد بیش از حد تومور و افزایش فشار بر قسمتهای تحتانی و بر روی ارگانهای عصبی مانند عصب بینایی منجر به کاهش دید در فرد و نابینایی میشود که این خود عامل الزام به عمل جراحی میباشد. عمل جراحی از بینی شروع میشود و به سمت کف مغز پیش میرود و امکان دسترسی به غده هیپوفیز امکان پذیر میشود. در این جراحی غده هیپوفیز را خارج مینمایند«. مهاجری گفت: «آکرومگالی بیماری مزمن میباشد و بیمار برای مدت طولانی تحت نظر متخصص غدد قرار بگیرد تا مراحل درمان به صورت تکاملی صورت پذیرد. پس از عمل جراحی و بر حسب مراحل انجام شده برای فرد سایر درمانها مانند درمان خوراکی، دارویی، تزریقی و یا رادیوتراپی صورت میگیرد«. نسبت به تغییرات فیزیکی حساس باشید وی در خصوص پیشروی و تاخیر تشخیص این بیماری بیان نمود: «بیماری آکرومگالی با تغییر بسیار آهسته در شرایط فیزیکی و ظاهری همراه است. در برخی موارد این امکان وجود دارد اطرافیان فرد و گاهی پزشکان متوجه این تغییرات محسوس نگردند. از زمان ابتلای فرد تا زمان تشخیص قطعی که معمولا با تاخیر صورت میگیرد در علم پزشکی ما حدود 8 الی 10 سال تاخیر در تشخیص وجود دارد به همین علت پزشک باید به فکر این بیماری باشد و توجه داشته باشد تا بتواند تشخیص دهد زیرا این بیماری هر چه با تاخیر در تشخیص روبرو باشد درمان را نیز با مشکل مواجعه میکند و در برخی موارد قابل درمان نخواهد بود. معاون مرکز تحقیقات غدد کشور در پایان توصیه کرد که درمان این بیماری به زمان مراجعه افراد بستگی دارد. عمل جراحی میتواند به مقدار چشمگیری در درمان موثر باشد. بیمار پس از عمل جراحی در صورت بروز اختلالات در دید، سریعا به پزشک معالج مراجعه و داروها را به طور منظم استفاده نماید و در فواصل مشخص شده برای آزمایش و حتی MRI مراجعه نماید .
منبع: وب سایت پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران